Każdy z nas słyszał kiedyś takie określenia jak ranny ptaszek czy nocny marek. Wiele osób nie zdaje sobie jednak sprawy z tego, że pojęcia te mają poparcie naukowe. To, o jakiej porze dnia wykazuje się największą aktywność, określa chronotyp snu. Co ciekawe, w ostatnich latach badacze udowodnili, że istnieją więcej niż dwa dobrze nam znane chronotypy. Sprawdź, co warto wiedzieć na ten temat.
Czym jest chronotyp snu?
Na pewno z łatwością możesz wskazać, kiedy najlepiej funkcjonuje Ci się w ciągu dnia i kiedy masz najwięcej energii. Rytm dnia nie jest przypadkowy, a jego badaniem zajmuje się jedna z gałęzi biologii, czyli chronobiologia. Czym jest jednak chronotyp snu? Można powiedzieć, że jest to indywidualna cecha, która określa preferencje dotyczące aktywności w ciągu dnia. Aktywność dotyczy tutaj działań fizycznych, intelektualnych, a także m.in. metabolizmu. Chronotyp ponadto pozwala przystosować się do warunków, w jakich żyjemy. Duże znaczenie ma tutaj szczególnie gen PERIOD3, który pomaga nam dopasować się do zmian, a także reguluje cykl sen-czuwanie.
Jeszcze do niedawna znane nam były dwa chronotypy: sowy i skowronki. Nocne marki to osoby lepiej dostosowujące się do trybu nocnego natomiast ranne ptaszki preferują wykonywanie aktywności rankiem. Jednak jak się okazuje aż 60-70% wykazuje chronotyp pośredni.
Materac Tempur One Medium - dostępny jest tylko w sieci Selene Materace
Chronotyp a wiek i płeć
Skowronek czy sowa? Podział ten nie jest stały. Preferencje odnośnie do aktywności zmieniają się naturalnie wraz z dojrzewaniem. Początkowo dzieci są rannymi ptaszkami, ale już ok. 11 roku życia coraz bardziej przeważa u nich chronotyp sowy. Szczytowy punkt bycia nocnym markiem przypada dla kobiet na 19,5 rok życia i 21 w przypadku mężczyzn. Następnie chronotyp znów zmienia się w kierunku skowronka.
Jeśli chodzi o związek płci z chronotypem, warto spojrzeć na metaanalizę danych przeprowadzoną przez Randlera i Engelke. Jak się okazuje, więcej młodych kobiet jest rannymi ptaszkami, natomiast młodzi mężczyźni sowami. Co ciekawe, wraz z wiekiem zależność ta się odwraca. Im starsze są kobiety, tym preferują bardziej nocny tryb życia, z kolei mężczyźni wybierają się do łóżka znacznie wcześniej.
Cztery nowe chronotypy – rytm dnia jest o wiele bardziej skomplikowany, niż przewidywaliśmy
Rosyjski badacz Dmitry S. Sveshnikov wraz ze swoim zespołem zanegował dobrze znany nam podział chronotypów. Przeprowadził on badania na niemal 2300 uczestnikach, z których okazało się, że istnieje więcej rodzajów chronotypów. Poza znanym nam skowronkiem i sową, naukowcy wyodrębnili cztery kolejne typy:
● Typ wysoko aktywny – osoby cechujące się wzmożoną czujnością przez cały dzień.
● Typ senny w ciągu dnia – osoby, które są wydajne dopiero późnym popołudniem.
● Typ aktywny – osoby najaktywniejsze w połowie dnia.
● Typ umiarkowany – osoby wykazujące niski poziom energii przez cały dzień.
Z przeprowadzonych badań wynika również, że najwięcej osób utożsamia się z chronotypem sowy (aż 24%) i skowronka (13%). Pozostałe osoby (58%) wybrały jeden z nowych chronotypów, z czego największy odsetek badanych wybrał typ senny w ciągu dnia (18%). Jedynie 5% ankietowanych nie znalazło wśród wymienionych sześciu rodzajów tego, który opisywałby ich najtrafniej.
Doktor od snu i najnowszy podział chronotypów
Klasyczny podział na ranne ptaszki i sowy zanegował również dr Michael Breus nazywany doktorem od snu. To psycholog, który na podstawie wieloletnich badań nad pacjentami amerykańskiej kliniki snu, zaproponował nowy podział chronotypów.
Dr Breus zauważył, że większość jego pacjentów nie jest w stanie dopasować się do kategorii rannych ptaszków lub sów. Z racji tego stworzył on kwestionariusz, za pomocą którego udało mu się stworzyć nowy podział. Na jego podstawie wyróżnił on: niedźwiedzie, delfiny, wilki i lwy.
● Chronotyp niedźwiedź – niedźwiedzie stanowią aż 50% społeczeństwa. Są ostrożne, ekstrawertyczne, tolerancyjne i komunikatywne. Lubią spać, z racji czego często stosują drzemki w ciągu dnia. Rytm dnia niedźwiedzi reguluje słońce. Rankiem potrzebują nieco czasu na tzw. rozruch, jednak są produktywne od 9:00-10:00 do południa. Wieczorem natomiast są zmęczone i szybko zasypiają, choć o poranku mają wrażenie, że spały zbyt krótko.
● Chronotyp delfin – delfiny są introwertyczne, bardzo inteligentne, ale i ostrożne oraz neurotyczne. Ich sen jest płytki i lekki. Budzi je nawet cichy szmer czy promyk słońca. Z racji tego zwykle są one niewyspane o poranku i zrzędliwe. Ich największą aktywność zauważa się około południa, są w stanie pozostać aktywnymi do wieczora. To właśnie późnym wieczorem są one najbardziej wydajne. Z tego powodu przewracają się w łóżku z boku na bok i długo rozmyślają, przez co rano czują się rozbite.
● Chronotyp lew – lwy są najbardziej zbliżone do tradycyjnych rannych ptaszków. Takie osoby są optymistami, obdarzonymi zmysłem praktycznym. Są ponadto rozważne i towarzyskie. Rankiem lwy mają doskonały humor i są rześkie. W tym czasie najłatwiej przychodzi im wykonywanie najtrudniejszych zadań. Największą wydajność wykazują do południa, ale nie mają w zwyczaju odbywać drzemek popołudniowych. Wieczorem zasypiają bardzo łatwo i dość szybko.
● Chronotyp wilka – wilki są impulsywne, wykazują się pesymistyczną postawą, ale są zarazem kreatywne i kapryśne. Lubią ryzyko i nie znoszą nudy. Najbardziej lubianą opcją w smartfonach przez wilki jest „drzemka”. Wstanie z łóżka przed 9:00 to dla nich prawdziwy koszmar. Przed południem wilki mają zero energii, czują się zdekoncentrowane i zmęczone. Wydajne stają się dopiero wczesnym popołudniem, a pierwsze oznaki zmęczenia czują po północy. Wilki czasami pozwalają sobie na drzemkę, jednak wiedzą, że zwiastuje to w ich przypadku nieprzespaną noc.
Kołdra całoroczna Masuria z puchem gęsim - sprawdź dostępne rozmiary
Czy można zmienić chronotyp snu?
Badacze potwierdzają, że chronotyp snu nie pozostaje taki sam przez całe życie. Na jego zmianę wpływają przemiany hormonalne (np. podczas ciąży czy dojrzewania), pory roku, a mówiąc dokładniej długość dnia i dostęp do światła, a także miejsce zamieszkania. Osoby mieszkające bliżej równika są w większości rannymi ptaszkami. Dodatkowo naukowcy odkryli, że na zmianę chronotypu snu wpływ może mieć również udar.
Czy można jednak samodzielnie wpłynąć na zmianę chronotypu snu? Eksperci zajmujący się dziedziną snu wskazują, że istnieje taka możliwość. Swój cykl można regulować poprzez stosowanie odpowiedniego oświetlenia, wypracowanie właściwych i zdrowych nawyków żywieniowych, uprawianie aktywności fizycznej czy stosowanie wyciszającej rutyny. Mowa tutaj o medytacji, aromaterapii czy słuchania kojącej muzyki przed snem.
